تحول واژه ها در گذر زمان:(درس سوم فارسی دهم و دوازدهم فارسی)

تغییر واژگان در گذر زمان

الـف) بـه دلایل سیاسـی، فرهنگي، مذهبـي يا اجتماعي،از فهرسـت واژگان حذف شـود؛ کلماتی مانند:

وخشور = پیامبر الهی کسی که از جانب غیب پیام بیاورد

آمیغ = تبدیل شده به کلمه ترکیب و آمیزه

، خفتان (لباس جنگ)، ملطّفه ( نامه ی محبّت آمیز ) - برگستوان ( لباس رزم ) - سوفار ( دهانه ی تیر )

آزفنداک ( رنگین کمان ) - خود ( کلاه جنگی ) - خوازه ( چیزی شبیه طاق نصرت )...

ب) بـا از دسـت دادن معنـاي پيشـين و پذيرفتـن معنـاي جديـد، بـه دوران بعـد منتقـل شود؛ مثل رعنا و مزخرف و شوخ و کثیف

مداهنه = تملق و چاپلوسی  ولی درگذشته به معنی پاک کردن و جلا دادن

رعنا = زیبا و خوش تیپ ولی در گذشته از رعونت می آید یعنی نادانی حماقت و کبرورزیدن رعنا برای خانم ها به کار میرود و برای آقایان آرعن گفته می شود .

مزخرف ( قدیم : طلا باف شده، زیبا و خوش تیپ و خوش اندام   جدید : بی خود . نامنظم . نامرتب ،فریب کار و بی قابلیّت )

سوگند ( قدیم : گوگرد   جدید : قسم ) - شوخ ( قدیم : چرک   جدید : بذله گو )

کثیف ( قدیم : غلیظ    جدید : آلوده ) - دستور ( قدیم : وزیر   جدید : فرمان )

تماشا ( قدیم : گردش و قدم زدن با کسی    جدید : مشاهده کردن ) ... 

 پ) هم معناي قديم خود را حفظ كند و هم معناي جديد گيرد؛ مانند: سپر که در قدیم به سپر دفاعی گفته می شد و هم اکنون به سپر ماشین نیز سپر می گویند و یا یخچال که به یخهای بالای کوه گفته میشد و هم اکنون هم که به یخچال خانگی گفته می شود و زین که در گذشته زین اسب بود واکنون زین دوچرخه نیز گفته می شود. سپر ( قدیم : ابزار جنگ   جدید : سپر موتورسیکلت و خودرو ) 

زین ( قدیم : زین اسب   جدید : زین دوچرخه و موتورسیکلت )

یخچال ( قدیم : در کوهستان   جدید : در آشپزخانه )

دروازه ( قدیم : در ورودی شهر   جدید : در زمین فوتبال )

سفینه ( قدیم : کشتی   جدید : وسیله ی حرکت در فضا )

کرسی ( قدیم : چهارپایه   جدید : کرسی استاد )

رکاب ( قدیم : رکاب اسب   جدید : رکاب دوچرخه ، موتور سیکلت و خودرو )...

 ت) با همان معناي قديم به حيات خود ادامه دهد؛ مانند: « شادي، خنده ،سر ، دست و پا

۱- کتاب - کار - خانه - التماس - آسمان  - باران - میز - اقیانوس - گریه - شادی