حَرف رَبط(پيوند هاي وابسته ساز و هم پايه ساز)(درس پنجم فارسی دهم ودرس 17 یازدهم)

انواع حروف پیوند

  پیوندها دو نوع اند :

1-پیوندهای هم پایه ساز:واژه های دستوری «و»،«ولی»،«اما»،«لیکن»،«یا» و....دو جمله را هم پایه می کنند

خیاط ها پول زر و سیم را گرفتند و کارگاهی عریض و طویل دایر کردند .

2) پیوندهای وابسته ساز: واژه های دستوری «که»،«تا»،«زیراکه»،«هنگامی که»،«اگر»،««اگرچه»،««وقتی که»،««چون » و....جمله های پس از خود را به جمله ی هسته وابسته می سازند :او به خیاط خانه ی سلطنتی رفت تا لباس زربفت عجیب خود را بر تن کند .

 پیوندهای پرکاربرد مانند «که »و «تا» گاه از جمله حذف می شوند ولی بالقوه وجود دارند:

 قرار شد جشنی عظیم در شهر به پا شود=قرار شد تا جشنی عظیم در شهر به پا شود .

 انواع پیوند های هم پایه ساز

 پیوندهای هم پایه سازرامی توان به دودسته تقسیم کرد:

 دسته اول:و –یا -ولی،اما،لیکن، بلکه

دسته دوم:1-هم..هم...2-چه.. چه..3-یا..یا..4-نه..نه...5-خواه..خواه..6-نه تنها..بلکه...

تفاوت این دودسته درآن است که هم پایه سازهای دسته اول فقط بین جمله ها می آینداما هم پایه سازهای دسته دوم درابتدای اولین جمله نیز می نشینند؛مثال:

دسته اول:اودرس می خواندوکارمی کند.اودرس می خواند ولی کارنمی کند.

دسته دوم:

اوهم درس می خواند هم کارمی کند

اونه تنهادرس می خواندبلکه کارهم می کند

کاربردهای پیوندهای هم پایه ساز

 کاربردپیوندهای هم پایه ساز،«درون جمله»باکاربرد آن ها«بین جمله ها»تفاوت دارند.در درون جمله واژه هاوگروه های دوسوی خودراهم نقش می کنند؛نمونه:

 من وبرادرم درس می خوانیم.برای من آب یاچای بیاور.

جمله های که بین آن هاپیوندهای هم پایه سازبیاید،درمستقل بودن،پایه بودن یا پیروبودن یکسان هستند؛یعنی اگرجمله ی اول مستقل باشدوجمله ی بعدی با آن هم پایه شود،آن هم مستقل است.و اگرجمله اول پایه باشد؛جمله دوم هم،پایه است ونهایتاًاگرجمله اول پیروباشدجمله دوم نیز،پیرواست؛نمونه:

من درس می خوانم واوکارمی کند.

اگراودرس بخواندمن کارمی کنم وبه اوکمک می کنم.

چگونگی قرار گرفتن جمله ی وابسته

1)پیش از هسته :

تا درس نخوانی، موفق نمی شوی.

2)پس از هسته:

به یاد داری که چگونه سال های سخت را پشت سر گذاشتی ؟           

3)در ضمن هسته:

از بهاری که در راه است،سخن می گویم .

 جمله های مرکبی که چند وابسته دارند

 اگر جمله ی مرکب چند وابسته داشته باشد صورت های زیر محتمل است:

 الف) جمله های وابسته با هم، هم پایه اند :

به او سفارش کردم که کتاب را بخرد و آن را به سختی مطالعه کند.

در این صورت جمله های هم پایه وابسته یک هسته اند .

ب)جمله های وابسته خود هسته ی  جمله وابسته ی دیگری هستند :

به دوستم گفتم که بیاید تا با هم مطالعه کنیم .

 در جمله ی بالا «با هم مطالعه کنیم » وابسته ی «بیاید » است . تعداد وابسته ها از لحاظ نظری نامحدود است . اما در زبان فارسی بیش از 6 یا 7 نیست .

جمله هایی که چند پایه دارند

جمله ی هسته نیز می تواند بیش از یکی یعنی دو ،سه یا چند قلو باشد . در این موارد هسته ها با پیوند هم پایه ساز به هم مربوط می شوند :

اگر تلفن کرد ،تو حتما ً برو و او را ببین .    

می توان فرمول کلی جمله را در زبان فارسی چنین نوشت : (وابسته)+ هسته+( وابسته)

 تأویل جمله ها پیرو

جمله ی وابسته در حقیقت جزیی از جمله ی هسته است که گسترش یافته است . پس این جمله ها را می توان به حالت اول برگرداند .در تأویل ، فعل جمله ی وابسته به صورت صفت یا مصدر درمی آید:

1)اگر یکی از گروه های اسمی جمله ی مرکب، جمله ی وابسته داشته باشند ،بخش وابسته به صفت تأویل می شود:

کتابی که امانت داده بودید ، پیش من است = کتاب امانتی پیش من است.

2)در مواردی جز مورد بالا فعل جمله ی وابسته تأویل به مصدر می شود و در یکی از جایگاه های نحوی زیر قرار می گیرد:

الف)نهاد: بدیهی است که ما متحدیم = متحد بودن ما بدیهی است.

ب)مفعول: باور نمی کردیم که آن ها متحد شوند= متحد شدن آن ها را باور نمی کردیم.

ج) متمم: می ترسم که مردود شوم = از مردود شدن می ترسم.

د)متمم قیدی:به بیمارستان رفتم که دوستم را ببینم = برای دیدن دوستم به بیمارستان رفتم .

ه)بدل:شما که روشنفکرید ،چرا در برابر ظلم سکوت کرده اید= شما روشنفکران چرا در برابر ظلم سکوت کرده اید .

و)مضاف الیه:انتظار نداشتم که شما زود بیایید= انتظار زود آمدن شما را نداشتم .

3)گاه فعل جمله ی وابسته با تأویل به صفت ،مسند جمله ی هسته می شود.

الف)مسند:علی بود که در خیبر را کند = علی کننده ی در خیبر بود .